Si lindi “Njëqind vjet vetmi” i Gabriel García Márquez dhe roli që pati gruaja e tij, Mercedes Barcha në suksesin e shkrimtarit

Ai shkroi kryeveprën e tij “Njëqind vjet vetmi” në një varfëri aq të thellë, sa shitën gjithçka, madje edhe tharësen e flokëve të Mercedesit, vetëm që të siguronin paratë për ta dërguar dorëshkrimin me postë. Ai libër fitoi çmimin “Nobel”.

Gabriel García Márquez e pa për herë të parë Mercedes Barcha-n kur ishte 13 vjeç, në një festë shkollore në Sucre, Kolumbi. Ajo binte në sy menjëherë, e bukur, e sigurt në vete, me një hijeshi e qetësi që nuk ndeshej shpesh tek vajzat e moshës së saj.

Ai u magjeps që në çast. Me një zell adoleshenti u tha shokëve të tij: “Unë do ta marr për grua atë vajzë.”

Ajo nuk e vuri aspak re.

Një ditë, mes lojës dhe shakave të adoleshencës, ata bënë një “martesë” të rreme, një ceremoni fëmijësh, qesharake e e padëmshme. Por për García Márquez, ajo nuk ishte aspak shaka. Ai e kishte seriozisht që prej ditës së parë.

Problemi ishte se nuk kishte asgjë për t’i ofruar. Ishte një student i varfër me bursë, nga një familje e madhe e me vështirësi. Ndërsa Mercedes vinte nga një familje e pasur; i ati ishte farmacist dhe ata jetonin mirë. Hendeku shoqëror mes tyre ishte i madh.

Prandaj García Márquez bëri atë që gjithmonë kanë bërë të rinjtë e varfër e ambiciozë: u largua për të bërë emër. U hodh në gazetari, letërsi, shkrim, i vendosur të bëhej dikush që do t’i afrohej Mercedesit me dinjitet.

Ata mbajtën kontakte të rralla ndër vite. Ai i shkruante letra. Ajo i përgjigjej nganjëherë, me kursim fjalësh. Ai endet nëpër qytete, nëpër redaksi, gjithmonë i varfër, gjithmonë duke shkruar, gjithmonë duke menduar për vajzën të cilës i kishte premtuar martesë qysh 13 vjeç.

Duheshin 18 vjet.

Më në fund, në vitin 1958, kur García Márquez ishte 31 vjeç dhe tashmë i njohur si gazetar e shkrimtar serioz, u kthye për Mercedesin. U martuan, këtë herë zyrtarisht, dhe filluan bashkë jetën e tyre.

Patën dy djem, Rodrigon dhe Gonzalon. García Márquez vazhdoi gazetarinë, ndërkohë që shkruante letërsi. Publikoi disa romane dhe përmbledhje tregimesh që morën vlerësime kritike, por pak të ardhura.

Deri sa, në 1965, ndodhi diçka që do t’ua ndryshonte jetën përgjithmonë.

García Márquez po udhëtonte me makinë nga Meksiko Siti drejt Akapulkos, kur papritur, e gjithë fabula e një romani i erdhi në mendje, e plotë, e tëra njëherësh, sikur dikush ia diktonte. Ishte historia e familjes Buendía ndër breza, në qytetin imagjinar të Macondos, një sagë shumëbreznore dashurie, lufte, magjie dhe vetmie.

Ai e ktheu makinën menjëherë dhe u nis drejt shtëpisë.

Kur mbërriti, i tha Mercedesit: “Duhet ta shkruaj këtë libër. Do të më marrë shumë kohë dhe do të ngecim pa para. Por duhet ta bëj.”

Mercedes e pa dhe tha vetëm: “Shkruaje.”

Pasuan 18 muaj punë të ethshme. García Márquez shkruante çdo ditë, zhdukej në studio me orë të tëra, dilte vetëm për të ngrënë. Ishte i pushtuar nga historia, nga Buendíat, nga Macondo.

Dhe gjendja e tyre ekonomike u bë gjithnjë e më e dëshpëruar.

Ai la punën e rregullt në gazetari për t’iu përkushtuar romanit. Jetonin me kursime që po shuheshin shpejt. Faturat grumbulloheshin. Kredi-dhënësit telefononin. Presioni ishte i jashtëzakonshëm, jo vetëm ai krijues, por barra e rëndë e mbajtjes së një familjeje pa asnjë të ardhur.

Në një moment, García Márquez shiti makinën e tyre, të vetmin send të vlefshëm, vetëm që të blinte edhe pak kohë për të shkruar.

Mercedes i menaxhoi të gjitha. Ajo shtrihej me çdo peso, merrej me qiradhënës, me faturat, me shitjen e sendeve të shtëpisë, me ushqimin. I krijonte burrit një hapësirë të shenjtë, të paprekshme për të shkruar. U thoshte fëmijëve të heshtnin kur babai punonte. E mbronte atë si një urëz me vendosmërinë e një ushtareje.

Familjarë e miq i quanin të marrë. Pse duhej García Márquez të humbte kohë me një roman, kur mund të fitonte para si gazetar? Pse Mercedes duhej të sakrifikonte gjithçka për një ëndërr që dukej e çmendur?

Por Mercedes besonte. Besonte te ai. Besonte te libri. Dhe nuk do të lejonte që asgjë, as varfëria, as dyshimet, as presioni, t’i ndante nga përfundimi i tij.

Më në fund, në vitin 1966, pas 18 muajsh punë, dorëshkrimi i “Njëqind vjet vetmi” ishte gati. Gati 500 faqe, historia e shtatë brezave të familjes Buendía, e mbushur me realizëm magjik, tragjedi, humor, histori dhe mit.

García Márquez dhe Mercedes e panë dorëshkrimin me një lodhje të triumfuar. E kishin bërë. Ai kishte shkruar librin që e kishte bartur në shpirt për vite. Tani duhej vetëm të dërgohej te botuesi në Buenos Aires.

Dhe atëherë zbuluan se nuk kishin para për postën.

Dorëshkrimi ishte i rëndë. Posta ndërkombëtare nga Meksiko Siti në Argjentinë kushtonte shtrenjtë. Numëruan çdo peso që kishin në shtëpi. Nuk mjaftonte.

Atëherë Mercedes bëri atë që kishte bërë për 18 muaj rresht: gjeti një mënyrë.

Ajo i mori të gjitha sendet me vlerë që s’kishin shitur ende. Stoli. Radion. Enët elektrike. Dhe famshëm, tharësen e saj të flokëve, një luks të vogël që e donte shumë.

Shiti gjithçka. Mori paratë dhe shkoi me García Márquez në zyrën e postës.

Paketuan dorëshkrimin me kujdes, këtë dokument 500 faqesh që përfaqësonte 18 muaj punë, vite varfërie dhe të gjitha shpresat e tyre. Paguan postën. Ia dorëzuan punonjësit të postës.

Dhe dolën prej andej krejtësisht të varfër. Pa asnjë peso. Pa asnjë send me vlerë. E gjithë e ardhmja e tyre u nis me një pako që udhëtonte mijëra kilometra, drejt një botuesi që mund edhe të mos e pëlqente librin.

Duke dalë nga posta, Mercedes, e rraskapitur, e shqetësuar, pasi kishte shitur gjithçka, madje edhe tharësen e flokëve, i tha burrit: “Tani s’na mbetet gjë tjetër, veçse libri të dalë i keq.”

Ishte shaka, por edhe e vërtetë. Kishin vënë gjithçka në rrezik.

Dorëshkrimi mbërriti në Buenos Aires. Botuesi, Editorial Sudamericana, nisi ta lexonte.

Dhe pothuajse menjëherë e kuptuan se kishin në duar diçka të jashtëzakonshme.

“Njëqind vjet vetmi” u botua në qershor 1967. Brenda javëve të para u kthye në sensacion. Tirazhi i parë u shit menjëherë. I dyti po ashtu. Pastaj i treti. Brenda muajve, u përkthye në dhjetëra gjuhë.

Kritikët e shpallën kryevepër.

Lexuesit flisnin kudo për të. Libri që García Márquez e shkroi në varfëri, që Mercedes sakrifikoi gjithçka për ta mbaruar, u bë një nga romanet më të rëndësishme të shekullit XX.

Sot ka shitur mbi 50 milionë kopje në mbarë botën, është përkthyer në 46 gjuhë dhe konsiderohet një nga veprat më të mëdha të letërsisë botërore.

Dhe në vitin 1982, kryesisht falë këtij romani, Gabriel García Márquez fitoi Çmimin Nobel për Letërsinë.

Libri i nxori menjëherë nga varfëria. Papritur, kishin para, jo vetëm sa për të jetuar, por pasuri të vërtetë. García Márquez u bë një nga shkrimtarët më të famshëm të botës. Ata blenë një shtëpi të mrekullueshme në Meksiko Siti. Udhëtuan. Nuk u shqetësuan më kurrë për paratë.

Por García Márquez nuk e harroi kurrë se çfarë kushtoi. Dhe kurrë nuk lejoi që roli i Mercedesit të harrohej.

Në intervistat e jetës, ai e quante gjithmonë Mercedesin “autoren e vërtetë” të librit, sepse ajo krijoi

kushtet që i mundësuan ta shkruante. Thoshte se ishte personi më i fortë që kishte njohur.

Mercedes dhe García Márquez qëndruan bashkë për 56 vjet, deri në vdekjen e tij në 2014. Ajo u nda nga jeta në vitin 2020, në moshën 87-vjeçare.

Historia e tyre e dashurisë nisi me një djalosh 13-vjeçar që shpalli se do të martohej me një vajzë që as nuk e njihte. U sprovua nga 18 vjet ndarje, 18 muaj varfëri të dëshpëruar dhe nga një bast i çmendur, shitja e

gjithçkaje që kishin, vetëm që të dërgonin një dorëshkrim me postë.

Dhe zgjati, përmes famës botërore, çmimeve Nobel dhe një jete të tërë partneriteti, sepse Mercedes Barcha besoi në ëndrrën e një shkrimtari të varfër, kur askush tjetër nuk besonte.

Ai shkroi kryeveprën e tij në një kohë kur ata jetonin në një skamje aq të rëndë, sa shitën makinën, sendet, madje edhe tharësen e saj të flokëve, thjesht për të paguar postën e dorëshkrimit.

Libri u bë një nga veprat më të mëdha të njerëzimit dhe i solli çmimin Nobel.

Por historia e vërtetë nuk është as për çmimin, as për famën.

Është për një grua që shiti gjithçka që kishte, vetëm që burri i saj të përfundonte një libër që mund të dështonte.

Siç tha ajo, duke dalë e varfër nga zyra e postës: “Tani s’na mbetet veçse romani të dalë i keq.”

Ai doli një nga romanet më të mëdhenj në historinë e njerëzimit.

Dhe asgjë prej tij nuk do të ekzistonte pa paratë e tharëses së flokëve, dhe pa besimin e palëkundur të Mercedesit.

Përgatiti: Albert Vataj