Pesë tunele që futen në një grup malesh, një strukturë e madhe mbështetëse dhe një perimetër i gjerë sigurie… Kjo është e gjitha që mund të shihni nga uzina misterioze e pasurimit të karburantit Fordow e Iranit nga imazhet e fundit satelitore.
Kompleksi sekret dhe i ruajtur me shumë kujdes, i ndërtuar pranë qytetit të shenjtë të Qomit, ka nxitur spekulime rreth natyrës dhe madhësisë së tij të vërtetë që kur u bë publik për herë të parë në vitin 2009.
Një pjesë e asaj që dimë për të, thotë CNN, vjen nga një thesar dokumentesh iraniane të vjedhura vite më parë nga inteligjenca izraelite.
Sallat e saj kryesore janë rreth 80 deri në 90 metra nën tokë, të sigurta nga çdo bombë ajrore që dihet se posedohet nga Izraeli, duke e bërë shkatërrimin e objektit nga ajri një detyrë pothuajse të pamundur.
Ndërsa udhëheqja e Iranit është e tronditur nga një seri sulmesh shkatërruese izraelite, disa analistë thonë se është në Fordow ku Irani mund të nxitojë të shndërrojë rezervat e uraniumit të pasuruar në një bombë bërthamore.
Izraeli e ka shënjestruar objektin ditët e fundit, por, sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA), deri më tani ose nuk ka qenë i gatshëm, ose nuk ka qenë në gjendje, ta dëmtojë atë.
Teherani prej kohësh ka pohuar se objektivat e programit të tij bërthamor janë paqësore, por Fordow ka qenë në qendër të shqetësimit lidhur me ambiciet e Iranit.
“Madhësia dhe konfigurimi i këtij objekti është i papajtueshëm me një program paqësor”, tha presidenti i atëhershëm i SHBA-së, Barack Obama, në vitin 2009, ndërsa ai, së bashku me presidentin e atëhershëm francez, Nicolas Sarkozy, dhe kryeministrin britanik, Gordon Brown, i zbuluan botës ekzistencën e Fordow.
Vetëm disa ditë para njoftimit, iranianët, me sa duket duke e ditur se agjencitë perëndimore kishin mësuar për impiantin, i thanë IAEA-s dëshirën e tyre për të ndërtuar një impiant të ri për pasurimin e karburantit. Në atë kohë, ndërtimi në Fordow kishte filluar prej vitesh.
Teherani kundërshtoi akuzat, por dënimi edhe nga aleati Rusia dhe shqetësimet nga Kina i lanë pak hapësirë për të manovruar.
Ndërtimi filloi në fillim të viteve 2000
SHBA-të dhe aleatët e tyre nuk kanë dhënë shumë detaje se kur filloi ndërtimi i Fordow, por imazhet satelitore historike të disponueshme publikisht tregojnë punime në vend që nga viti 2004, me fotografi që zbulojnë dy struktura katrore të bardha aty ku ndodhen hyrjet e tunelit sot. IAEA thotë se ka imazhe shtesë që tregojnë ndërtime që nga viti 2002.
“Fordow është në fakt një projekt që filloi gjatë asaj që ne e quajmë programi i armëve bërthamore të rrëzimit të fillimit të viteve 2000”, tha David Albright, kreu i Institutit për Shkencë dhe Siguri Ndërkombëtare (ISIS) me seli në Uashington, një institucion jopartiak i dedikuar për ndalimin e përhapjes së armëve bërthamore. “Ideja ishte që ata (iranianët) të prodhonin uranium të gradës së armëve në atë uzinë dhe të merrnin uranium të pasuruar dobët nga programi bërthamor civil në Iran.”
Në vitin 2009, një strukturë e madhe mbështetëse e jashtme ishte ndërtuar plotësisht dhe gërmimet ishin duke vazhduar për atë që ekspertët besojnë se është një bosht ventilimi, thelbësor për të lejuar qarkullimin e ajrit në objekt. Ky bosht u fsheh dhe u kamuflua më vonë, tregojnë edhe imazhe më të fundit.
Teherani i shpjegoi IAEA-s në një letër të datës tetor 2009 se vendimi për të ndërtuar objektin nëntokësor ishte rezultat i “kërcënimeve për sulme ushtarake kundër Iranit”, duke shtuar se Fordow do të shërbente si një emergjencë për uzinën aty pranë në Natanz, e cila, sipas pretendimit të Teheranit, “ishte ndër objektivat e kërcënuara me sulme ushtarake”.
Irani i tha IAEA-s se objekti mund të strehojë deri në 3,000 centrifuga.
Marrëveshja bërthamore dhe akuzat izraelite
Rreziqet e paraqitura nga Fordow u zbutën kryesisht si rezultat i Planit të Përbashkët Gjithëpërfshirës të Veprimit (JCPOA), i ashtuquajturi “marrëveshje bërthamore me Iranin”, që kërkonte që Irani të hiqte dy të tretat e centrifugave brenda objektit, së bashku me të gjithë materialin bërthamor, pasi objektit iu ndalua çdo punë e tillë.
Ky proces u përmbys ngadalë kur Presidenti i SHBA-së Donald Trump u tërhoq nga marrëveshja në vitin 2018.
Detaje të mëtejshme rreth objektit u bënë publike nga kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu në vitin 2018, pasi shërbimet e inteligjencës së vendit të tij sekuestruan më shumë se 55,000 dokumente nga ajo që Izraeli e quajti “arkivi atomik” i Iranit.
Midis dokumenteve ishin skica të detajuara të Fordow dhe informacione mbi objektivat e tij: Të prodhonte uranium të përshtatshëm për armë, si pjesë e programit të armëve bërthamore të Iranit, për të paktën një ose dy armë bërthamore në vit.
“Nuk kemi parë kurrë ndonjë mospërputhje”, tha Albright, e cila i ka shqyrtuar dokumentet, për përpjekjen e Iranit për të zhvilluar armë bërthamore. “Janë qindra mijëra faqe. Dua të them, thjesht nuk mund të shpikësh kaq shumë gjëra. Nuk mendoj se dikush e kundërshton këtë dhe kjo është ndoshta arsyeja pse ekziston një rezolutë e Bordit të Guvernatorëve (IAEA) kundër Iranit.”
Në atë kohë, zëvendësministri i atëhershëm i Jashtëm iranian, Abbas Araghchi, i quajti zbulimet dhe komentet e Netanyahut “fëminore” dhe “qesharake”. Sekretari i atëhershëm i Shtetit i SHBA-së, Mike Pompeo, tha se SHBA-të e kishin ditur materialin “për një kohë” dhe besonin se dokumentet ishin autentike. V
“U interpretua sikur po përgatiteshin për ta bërë këtë nëse vendosnin. Dhe nëse je 60%, mund ta shndërrosh shumë shpejt në uranium të përshtatshëm për armë”, shtoi ai.
Sipas organizatës kërkimore ISIS, “Irani mund ta shndërrojë stokun e tij aktual të uraniumit të pasuruar 60 për qind në 233 kg uranium të gradës së armëve brenda tre javësh në Uzinën e Pasurimit të Karburantit Fordow”, të mjaftueshëm për nëntë armë bërthamore.
Kjo është arsyeja pse Fordow është një fokus kryesor i përpjekjeve të Izraelit për të degraduar dhe shkatërruar programin bërthamor të Iranit. Por a është kjo e realizueshme?
SHBA-të janë i vetmi vend që zotëron llojin e bombës së nevojshme për të goditur centralin bërthamor Fordow të Iranit, tha ambasadori i Izraelit në SHBA, Yechiel Leiter, në një intervistë me Merit TV të hënën.
“Që Fordow të shkatërrohet nga një bombë nga qielli, i vetmi vend në botë që e ka atë bombë janë Shtetet e Bashkuara. Dhe ky është një vendim që Shtetet e Bashkuara duhet ta marrin, pavarësisht nëse zgjedhin apo jo ta ndjekin atë kurs”, tha Leiter. Por, shtoi ai, kjo nuk ishte e vetmja mundësi: “Ka mënyra të tjera për t’u marrë me Fordow.”
Shkatërrimi i Fordow nga ajri do të ishte pothuajse i pamundur për Izraelin, sipas një raporti të marsit nga grupi i ekspertëve të Institutit Mbretëror të Shërbimeve të Bashkuara (RUSI) me seli në Mbretërinë e Bashkuar dhe do të kërkonte fuqi zjarri dhe ndihmë të konsiderueshme nga Shtetet e Bashkuara.
Sipas raportit të RUSI-t, nuk do të ishte i arritshëm as nga bombat masive depërtuese të municioneve GBU-57 të SHBA-së, të cilat arrijnë vetëm rreth 60 metra thellësi. Dhe GBU-57 mund të transportohet vetëm nga bombarduesit e fshehtë B-2 të Forcave Ajrore të SHBA-së, diçka që Izraeli nuk e ka, edhe nëse SHBA-të do t’i jepnin bombat.
“Edhe GBU-57/B ka të ngjarë të kërkojë impakte të shumëfishta në të njëjtën pikë synimi për të pasur një shans të mirë për të depërtuar në objekt”, thuhet në raport.
Analistë të tjerë pajtohen, duke thënë se nëse SHBA-të do të përpiqeshin të godisnin Fordow-n, kjo ndoshta nuk do të mund të bëhej me një bombë të vetme.
“Do të mbështetesha në sulme të përsëritura kundër Fordow”, tha analisti ushtarak i CNN, Cedric Leighton, një ish-kolonel i Forcave Ajrore të SHBA-së.
Albright thotë se mund të ketë mënyra të tjera për të çaktivizuar Fordow-in.
“Izraeli ndoshta mund të shkatërrojë hyrjet e tuneleve shumë larg dhe sigurisht të shkatërrojë sistemin e ventilimit”, tha ai. ‘Nëse do të shkatërroheshin (tunelet) dhe furnizimi me energji elektrike, do të kalonin muaj para se ato të mund të funksiononin vërtet”.
Pavarësisht rolit të saj vendimtar në programin bërthamor të Iranit, Albright beson se Fordow është vetëm një pjesë tjetër e enigmës.
“Nëse e shkatërron, ky nuk është fundi i situatës, sepse pastaj kalon te kërcënimi tjetër, i cili është, sa centrifuga ka prodhuar Irani që nuk i ka vendosur në Fordow dhe Natanz? Dhe ku janë ato?” tha ai.
“Mendoj se njerëzit e teprojnë me nevojën për ta shkatërruar atë duke ulur tavanet e tij, gjë që, duhet pranuar, ndoshta vetëm SHBA-të mund ta bëjnë.”
- Khamenei: Irani nuk dorëzohet kurrë! Pasoja të rënda për SHBA nëse ndërhyn - 18/06/2025
- Tragjedia e Tempit me 53 viktima: Akuzohen 14 figura politike, mes tyre dhe kryeministri grek - 18/06/2025
- 17-vjeçari filmoi momentin e përplasjes të avionit në Indi, flet babai i tij: Është i traumatizuar… - 18/06/2025