9.5 C
Tirana
07 / 02 / 2025

Historia e gabimit nga makina e shkrimit tek AI, shpjegon jo-efikasitetin e teknologjisë

Ka një histori çdo ditë para syve tanë, madje edhe në këtë moment, që shpjegon më mirë se çdo shembull irracionaliteti të shoqërisë njerëzore: shikoni majtas lart të tastierës së kompjuterit, laptopit ose smartphone.

Do të shihni një sekuencë kaq të përhapur saqë është bërë vetë emri që i është dhënë llojit të tastierës: QWERTY.

Tastierat perëndimore janë pothuajse të gjitha të njëjta:

QWERTYUIOP

ASDFGHJKL

ZXCVBNM

Deri në këtë pikë gjithçka dihet.

Tastiera QWERTY gjithashtu u bë e famshme në vitet (e lavdishme) e Blackberry, smartphone-i i parë që e transformoi telefonin nga një teknologji e të folurit në një mjet shkrimi.

Ato ishin vitet e shfrenuara të emaileve në të gjitha orët e ditës dhe të natës. Një hangover teknologjik nga i cili nuk jemi rikuperuar kurrë në shumë mënyra, edhe nëse emaili tani është zëvendësuar nga aktiviteti në mediat sociale.

Por kjo nuk është tema. Pyetja që shtrohet është: pse është kjo sekuenca e shkronjave që ka monopolizuar tastierat? Dhe pse?

Historia e tastierës QWERTY është shembulli më i mirë për të kuptuar se si nuk është e vërtetë që, në mënyrë racionale, gjithmonë mbizotëron inovacionin më të mirë.

Përkundrazi.

Anekdota për lindjen e QWERTY, e cila mund të duket sipërfaqësore, është përkundrazi aq e rëndësishme sa është raportuar edhe nga Jared Diamond në librin e famshëm Guns, Steel and Diseases.

“Ky libër, dhe me siguri çdo dokument tjetër i printuar që ju keni hasur, është shtypur në një tastierë QWERTY. Mund të duket e pabesueshme – shkruan Diamond – por ky rregullim i çelësave është projektuar në vitin 1873 për të qenë irracional me qëllim. Është krijuar për të ngadalësuar shpejtësinë e punës së atyre që e përdorin, sepse për shembull shkronjat më të zakonshme janë të largëta nga njëra-tjetra dhe të përqendruara në anën e majtë”.

Për ta kuptuar, duhet të njihni parahistorinë e makinës së shkrimit, me të gjitha pasiguritë e saj. Dhe një emër: James Densmore, ndonjëherë merita, së bashku me disa anëtarë të familjes së tij, me shpikjen e makinës së parë të shkrimit të tregtueshëm.

Në realitet Densmore ishte financuesi i start up-it. Sot ne do ta quajmë atë kapitalist sipërmarrës që financoi punën e njerëzve si botuesi Christopher Latham Sholes, por vendosi emrin e tij mbi produktin. Dyqani i parë i Densmore Typerwriter u hap në Milwaukee.

Parahistoria e makinës së shkrimit

Origjina e makinës së shkrimit raportohet në një punim të famshëm të botuar në vitin 1985 nga Paul A. David, Clio and the Economics of QWERTY, në The American Economic Review.

David është i njëjti autor i një punimi tjetër shumë të cituar: Dinamo dhe kompjuteri: Një perspektivë historike mbi paradoksin modern të produktivitetit.

Titulli i referohet një shakaje po aq të famshme të fituesit të çmimit Nobel, Robert Solow: “Ne shohim kompjuterë kudo, përveç në statistikat e produktivitetit”.

A jemi seriozisht më produktivë të zhytur në gjithë këtë teknologji? Mbi 30 vjet më vonë, paradoksi ende nuk ka një përgjigje të qartë.

Në një farë mënyre, edhe nëse autori nuk e ka shprehur qartë, përgjigja për misterin e produktivitetit mund të gjendet pikërisht në ekonomiksin e tastierës QWERTY.

Makinat e para të shkrimit të datës 1867 nuk ju lejuan të shihni se çfarë ishte shtypur në fletën e letrës.

Tastiera ishte vendosur, racionalisht, sipas rendit alfabetik. Por për shkak të mekanikës së shkopinjve, rezultati ishte një bllokim shkronjash të rastësishme që dikush e kuptoi shumë vonë.

Grupit të “baballarëve” të makinës së shkrimit iu deshën pesë vjet, me metodën “provo, bëj gabime dhe provo sërish”, për ta rregulluar në mënyrë “optimale” tastierën.

Është e vetëkuptueshme që çdo inteligjencë artificiale sot do të merrte disa sekonda për të zgjidhur dilemën.

Rezultati ishte tastiera QWERTY.

Në vitin 1873 Densmore ia shiti të drejtat e makinës E. Remington and Sons, prodhuesit e armëve. Kështu Remington 1 doli në të njëjtin 1873.

Nëse shikoni ndonjë makinë shkrimi, do të shihni se është një QWERTY ose, në pak raste, një variant i tij, QZERTY.

Makinat e para kushtojnë 125 dollarë. E çmendur për kohën. Kriza e viteve 1870 e solli kompaninë pothuajse në falimentim.

Në vitin 1881 u prodhuan vetëm 1 mijë e 200 njësi dhe mendohej se ato nuk do të ngriheshin kurrë.

Duhet të dihet se duhej të prisnim deri në vitin 1908 dhe Remington 10 për të zgjidhur problemin e një arkitekture që do të na lejonte të shihnim pjesën e fletës në të cilën po shtypeshin shkronjat.

Me pak fjalë, QWERTY u bë standardi.

Por a është faqosja më e mirë?

Jo. Siç është shkruar nga Diamond, ai ishte krijuar madje për të ngadalësuar punën e daktilografistit.

Sipas versioneve të tjera të tregimit, u zgjodh për të synuar blerësit sepse u lejonte shitësve të kompanisë të shkruanin shumë shpejt fjalën TYPERWRITER.

Historia e inovacionit QWERTY është interesante sepse na lejon të tregojmë historinë e kokëfortësisë së një gabimi.

Një histori fatkeqe ajo e Dvorak, një novator i harruar

Në fillim të viteve ‘70, me ardhjen e kompjuterëve dhe zhdukjen e plotë të problemit mekanik, dikujt iu kujtua se në vitin 1932 Dvorak kishte shpikur DSK, (Dvorak Simplified Keyboard).

Në vitin 1940, Marina e SHBA-ve përjetoi se koha e stërvitjes me tastierën e re ishte dukshëm më e shkurtër.

Vetë Apple e konvertoi Apple IIC në tastierë DSK duke menduar të përdorte efikasitetin më të madh si një pikë shitjeje marketingu.

Asgjë. Askush nuk ka arritur ndonjëherë të ndryshojë standardin që keni para syve dhe që sipas statistikave na bën të humbim deri në 40% të kohës në krahasim me një paraqitje më të mirë të tasteve.

Mund të mendojmë se lobi i daktilografistëve ishte një nga më të fuqishmit e shekullit të XX-të.

Dvorak vdiq në vitin 1975 me këtë besim.

Në një farë mënyre është mirë që jo-efikasiteti ka mbizotëruar duke pasur parasysh që fjalët janë armë, siç na kujton edhe Diamond duke nënvizuar se qytetërimet që kanë dominuar shkrimin e kanë përdorur atë edhe për të dominuar popujt e tjerë: mendoni se sa më shumë marrëzi mund të shkruheshin sot në mediat sociale dhe për sa më pak kohë.

Edhe populizmi tani dominohet nga tweetet e shpejta.

Diamond mund ta kishte titulluar librin e tij: Guns, QWERTY Keyboards and Disease.

Te Konti i Monte Kristos, Alexandre Dumas, duke përshkruar telegrafin, thotë një nga protagonistët se teknologjia e re do t’i bëjë njerëzit që e kontrollojnë atë më të fortë se Napoleoni me shpatën e tij.

Historia e rezistencës ndaj gabimeve QWERTY tregon se si sjellja dhe zakonet njerëzore janë faktorë po aq të rëndësishëm në lidhje me racionalitetin dhe madje efikasitetin teknologjik dhe kulturor.

Po ashtu tregon se nuk është gjithmonë risia më e mirë që mbizotëron, një mësim që duhet të jetë i dobishëm për të pyetur sot se cili sistem LLM, pra inteligjenca artificiale që gjeneron tekst, do të mbizotërojë.

Me një dyshim: por a mendon AI në formatin QWERTY?

Makina e shkrimit në Kinë

Post Scriptum: makina shkrimi pati sukses të pakufizuar në shekullin e XX-të, por jo në Kinë, ku kompleksiteti dhe numri i karaktereve nuk e bënë atë efikase për të shkruar.

Vetëm me ardhjen e kompjuterëve (dhe thjeshtimin e logogrameve) pengesa u tejkalua.

Sipas këtij arsyetimi të kthyer në shekuj, ishte për këtë arsye që ishte Perëndimi ai që shpiku shtypjen efikase të lëvizshme, megjithëse Kina tashmë që nga koha e Marco Polo, midis shekujve XIII dhe XIII, zotëronte të gjitha pjesët individuale të teknologjisë: shtypjen, karakteret dhe letrën.

“Corriere della Sera”

Artikujt më të kërkuar

0
Would love your thoughts, please comment.x
()
x