Nga Albert Vataj
Historia e Kalit të Trojës është treguar dhe ritreguar ndër shekuj, duke u bërë simbol i zgjuarsisë dhe tradhtisë. Megjithatë, përtej versionit popullor, ekziston një komplot plot intriga dhe mister që pakkush e di. Ky episod legjendar, i treguar për herë të parë në “Eneidën” e Virgjilit dhe “Iliadën” e Homerit, është një shembull magjepsës se si miti dhe realiteti janë thurur në strukturën e historisë.
Historia tradicionale na tregon se pas dhjetë vjetësh rrethimi, akejtë, në dukje të lodhur dhe të mundur, vendosën t’u ofrojnë një kalë gjigant prej druri trojanëve si një simbol i dorëzimit dhe homazhit ndaj perëndeshës Athina. Trojanët, në pafajësinë dhe ngazëllimin e tyre në fund të luftës, tërhoqën zvarrë kalin e madh në muret e tyre, duke injoruar paralajmërimet e Laocoön-it dhe Kasandrës, të cilët ndiejnë rrezikun që fshihej në këtë dhuratë.
Ajo që trojanët nuk dinin ishte se brenda kalit fshihej një grup ushtarësh të udhëhequr nga Odiseu, mbreti dinak i Itakës. Gjatë natës, ndërsa trojanët flinin në një gjumë të thellë të shkaktuar nga festimet e tepërta, ushtarët dolën nga kuajt, hapën portat e qytetit dhe lejuan hyrjen e ushtrisë që kishte simuluar tërheqjen e tyre. Kështu qyteti i madh i Trojës u shkatërrua në një natë zjarri dhe gjaku.
Por çfarë është e vërtetë në këtë histori? Studiuesit dhe historianët kanë debatuar për vërtetësinë e Kalit të Trojës për vite me radhë. Disa argumentojnë se kali nuk ka ekzistuar kurrë dhe se historia është një alegori ose mit i krijuar për të lavdëruar dinakërinë greke. Të tjerë sugjerojnë se “kali” mund të ketë qenë një motor rrethimi ose një dash i maskuar dhe se detajet e legjendës janë zbukuruar me kalimin e kohës.
Arkeologjia ka luajtur një rol vendimtar në përpjekjen për të zbuluar këtë mister. Heinrich Schliemann, arkeologu gjerman që zbuloi rrënojat e Trojës në shekullin e 19-të, siguroi dëshmi të ekzistencës së një qyteti të madh që pësoi shkatërrim rreth kohës që përkon me Luftën e Trojës. Megjithatë, asnjë dëshmi e drejtpërdrejtë e kalit të famshëm prej druri nuk është gjetur.
Për më tepër, ka teori që sugjerojnë se kali simbolizon një tërmet. Në kohët e lashta, kuajt ishin të lidhur me Poseidonin, perëndinë e tërmeteve, dhe është e mundur që një tërmet i madh shkatërroi muret e Trojës, duke lejuar pushtuesit të hynin. Kjo hipotezë bazohet në mungesën e provave fizike të kalit, por është një interpretim që i shton një shtresë tjetër misteri historisë tashmë enigmatike.
Për më tepër, disa tekste të lashta përmendin Epeus, ndërtuesin e supozuar të kalit, si një mjeshtër të aftë, gjë që sugjeron se, nëse kali ekzistonte, ai ishte një kryevepër inxhinierike e kohës. Megjithatë, mungesa e përmendjes së detajuar dhe bashkëkohore të ngjarjeve në Trojë e ndërlikon më tej detyrën e ndarjes së realitetit nga miti.
Trashëgimia e Kalit të Trojës kapërcen historinë e lashtë dhe ka ndikuar thellësisht kulturën popullore. Nga letërsia në kinema, duke kaluar nëpër metafora moderne si “trojanët” në botën dixhitale, kjo histori ka lënë gjurmë të pashlyeshme në imagjinatën kolektive.
Me pak fjalë, historia e vërtetë e Kalit të Trojës mbetet një enigmë, një përzierje e fakteve historike, mitologjisë dhe spekulimeve. Ndërsa ne nuk mund ta dimë kurrë me siguri se çfarë ndodhi në atë natë fatale, përralla vazhdon të magjeps brezat me kombinimin e saj të dinakërisë, tradhtisë dhe misterit. Dhe është pikërisht kjo përzierje e të njohurës dhe së panjohurës që e mban gjallë legjendën, duke na kujtuar se ndonjëherë historitë më të pabesueshme kanë një kokërr të vërtetë të fshehur në thellësi të tyre.
