Nuk mund të përmbushej një vullnet mizor si ai, djegia e veprës, që të lejonte përjetësisht një shpirt të bukur të mbetej i burgosur në vetminë e tij. Kafka që njohim, Kafka që ndikoi botkuptimin, doli nga zjarri i shpirtit për të qenë dritë mendimi.
Po si?
Në një zyrë sigurimesh, mes dosjeve të pluhurosura dhe rreshtave të pafund me shifra, Franz Kafka kalonte ditët e tij si një fantazmë që ecte mes njerëzve, por pa u ndier prej tyre. Ai nuk kërkonte as vëmendje, as lavdi. Jeta e tij ishte një strehë heshtjeje, një ekzistencë që zhurmonte vetëm në brendësi, aty ku lindnin fjalët që më vonë do të trondisnin letërsinë dhe ndërgjegjen e shekullit. Kafka jetonte një jetë të padukshme, por shkruante me një ndjeshmëri që digjte nga brenda, faqe që dridheshin nga ankthi, nga ëndrra dhe nga frika e jetës moderne që po shndërrohej në një makineri pa shpirt.
Nuk kërkoi famë, sepse i trembej. Ai besonte se çfarë shkruante ishte tepër intime, tepër e errët për të gjetur mirëkuptim. Shkrimi për të ishte një lloj vetëdëgjimi i shpirtit, një ritual pastrimi, një përpjekje për t’u përballur me vetveten dhe me botën që i dukej gjithnjë më e huaj. Kur tuberkulozi nisi ta bluante së gjalli, Kafka i besoi mikut të tij, Max Brod, një amanet të fundit: t’i digjte të gjitha dorëshkrimet. Çdo tregim, çdo fragment, çdo rrëfim të lindur nga nata dhe vetmia. Ai donte të zhdukej ashtu siç kishte jetuar, në heshtje, i padukshëm.
Por Max Brod e tradhtoi. Dhe në atë tradhti lindi dashuria më e madhe për një mik. Brod nuk dogji asgjë. Ai botoi. Dhe nga hiri i asaj që Kafka donte të fshihej, bota mori “Procesin”, “Metamorfozën”, “Kështjellën”, tri rrëfime që përbëjnë një arkitekturë metafizike të ankthit modern.
Në to, bota nuk është më një vend logjike apo drejtësie, por një labirint i pafund absurditeti, ku njeriu zgjohet një mëngjes si insekt, ku drejtësia ekziston si mit, ku çdo kuptim duket se fshihet pas një dere të mbyllur që askush s’e hap dot. Kafka e portretizoi njeriun modern si qenie të humbur në mekanizmat e vetë krijimeve të tij, burokracinë, ligjin, sistemin, fajin. Ai e dinte se shekulli XX po sillte një realitet të ri, të ftohtë dhe të paqartë, ku shpirti njerëzor do të mbytej nga format, nga rregullat dhe nga absurditeti.
Për këtë arsye, Kafka nuk shkroi për botën, por për ankthin e të qenit brenda saj. Personazhet e tij janë reflektime të vetëdijes që endet nëpër korridore të pafundme, duke kërkuar një dritë kuptimi që nuk vjen kurrë. Ajo që ai e quante “trillim”, ne sot e quajmë realitet. Sepse bota që përshkroi, e shtypur nga sistemet, e përgjumur nga ndjenja e fajit, e zhveshur nga ndjenja njerëzore, është bota jonë.
Kafka nuk jetoi për të qenë i dukshëm. Por në vdekje u bë i pashmangshëm. Makthet e tij u shndërruan në gjuhën e epokës sonë. Sot, kur themi “kafkian”, nënkuptojmë absurditetin që përditshmëria jonë e ka bërë zakon. Nënkuptojmë atë ndjesi të të qenit i bllokuar në diçka të madhe, të ftohtë, të pakuptueshme, në një sistem që s’e pyet më njeriun.
Ai vetë kishte thënë: “Një libër duhet të jetë sëpata që çan detin e ngrirë brenda nesh.”
Kafka nuk e pa kurrë se sa thellë do të godiste sëpata e tij. Por çdo lexues që ka ndier veten i humbur në absurditetin e ekzistencës, e di se ajo sëpatë ende çan, ende godet, ende ngjall zëra në brendësi të akullit tonë modern.
Në fund, Kafka mbetet dëshmitari më i thellë i asaj që do të thotë të jesh njeri në një botë që gjithnjë e më shumë harron njerëzoren. Ai nuk kërkoi pavdekësi, por pavdekësia e gjeti vetë. Dhe prej asaj qetësie në një zyrë sigurimesh, një hije u bë epokë.
